ملکوتیسم، چنان که گفتیم حاوی نمای هندسه خلقت و نظام کلی آفرینش است؛ علم ملکوت، علم به نظام هستی و قوانین آن، و تفکر در ملکوت، تفکر برای شناختن جهانی است که بر پایه اصول عقلی و حتی از طریق مشاهده می توان کنه آن را شکافت.در روایات متعدد از ملکوت بعنوان یک جهانبینی سخن به میان آمده و گاهی نیز به تبیین ماهیت و ابعاد آن پرداخته شده است.

این علم در جایی بواسطه اراده مستقیم خداوند و از طریق کشف و شهود به انسان عطا گردیده مانند: و کذلک نری ابراهیم ملکوت السماوات و الارض و در جای دیگر توسط انسان ها به یکدیگر آموخته می شود(چنانچه ائمه علیهم السلام آن را به اصحاب خاص خود تعلیم کرده اند).

همچنین با بررسی روایات مختلف این برداشت برای همگان متصور می شود که ملکوت علمی است دارای حدود و ابعاد مختلف. بعضی از این حدود و ابعاد برای انسان های معمولی میسر است و بعضی تنها مختص به انبیاء و اولیاء خداست. حتی در روایاتی شناخت تمامیت و عمق ملکوت از نظر اهل بیت علیهم السلام امری ناممکن و دال بر عظمت این علم نزد خداوند دانسته شده و گفته می شود که بالاترین درجه ملکوت را بصورت عینی تنها پیامبر اکرم ص در شب معراج تجربه کرده اند. البته در کنار این نقل ها شواهد نقلی دیگری هم وجود دارد که برخی دیگر از پیامبران مانند حضرت ابراهیم ع و همچنین امام علی ع و سایر اهل بیت علیهم السلام نیز همین رتبه را دارا بوده اند.

اینک به بررسی این روایات می پردازیم:

[ملکوت در کلام امیرالمؤمنین علیه السلام]

- امیر المؤمنین (ع) فرموده است: به خدا سوگند که خداوند به من نه چیز عطا کرده که پیش از من به هیچ کس جز پیامبر (ص) عطا نکرده است: راهها به روى من باز شده، و علم انساب به من یاد داده شده، و ابرها براى من به حرکت درآمده و علم مرگها و بلاها و فصل خطاب (تعیین کننده حق) را میدانم، و با اذن پروردگارم در ملکوت نظر کردم هیچ چیز از من پنهان نشد چه آنچه پیش از من بوده و چه آنچه پس از من میآید، و خداوند با ولایت من دین این امّت را کامل کرد و نعمتها را بر آنان تمام نمود و به اسلام آنان راضى شد، و این هنگامى بود که در روز ولایت (روز غدیر خم) به محمد (ص) فرمود: یا محمد! از من به آنان خبر بده که امروز دینشان را کامل کردم و به اسلام به عنوان دین آنان راضى شدم و نعمت خود را بر آنان تمام کردم.
همه اینها نعمتهایى است که خداوند آنها را بر من منت نهاده است، سپاس خدا را/ابن بابویه، محمد بن على، الخصال / ترجمه جعفرى - قم، چاپ: اول، 1382ش

یا در جایی دیگر با اشاره به محتوای ملکوت می فرمایند:
- به خدا سوگند که چگونگى ابلاغ همه رسالتهاى انبیا و انجام همه قواعد و احکام و همه کلمات خداوند را آموخته ام، همه سرچشمه ها برایم گشوده شده و همه قواعد و روابط پدیده ها را یاد گرفتم، پرده ها برایم به یک سو رفته و در ملکوت نگریسته ام، چیزى از من پنهان نمانده و بر آنچه پیش از من گذشته، دست یافته ام.
تاریخ سیاسى صدر اسلام / ترجمه کتاب سلیم، ص: 169

[دستیابی فطری انسان به علم ملکوت]

- پیامبر اکرم ص راه یابی به علم ملکوت را امری طبیعی برای انسان ها قلمداد می کند که تنها به شرط دوری از هوا و هوس امکان پذیر است:«اگر شیاطین گرد دل آدمیزاد نگردند، به ملکوت آسمان چشم اندازند» کلینى، محمد بن یعقوب، أصول الکافی / ترجمه کمرهاى - ایران ؛ قم، چاپ: سوم، 1375 ش

- خوشا بحال آنان که بجهت پاکیزگى و طهارتشان ناسزا شنوند، که بیگمان ملکوت آسمان براى ایشان است. ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول / ترجمه جعفرى - تهران، چاپ: اول، 1381ش

- ألتّفکّر فى ملکوت السّموات و الأرض عبادة المخلصین. 
غرر الحکم و درر الکلم ؛ ص95

[قابلیت تعلیم و تعلّم علم ملکوت]

- امام صادق علیه السلام در پاسخ به مفضل که از گزافه گویی و ماده پنداری شخصی در مورد خلقت جهان به ستوه آمده بود می فرماید:
اى مفضّل! فارغ گردان دل خود را و جمع کن به سوى خود ذهن و عقل و اطمینان خود را و به زودى القا خواهم کرد به سوى تو از علم ملکوت آسمانها و زمین و آنچه خدا خلق کرده است در آنها از عجایب مخلوقات و اصناف ملائکه و صفوف و مقامات و مراتب ایشان تا سدرة المنتهى و سایر خلق از جنیان و آدمیان از زمین هفتم و آنچه در زیر ثرى است تا آنچه اکنون فرا گرفته اى جزئى از اجزاى آن باشد.

[ناتوانی انسان های معمولی از دستیابی به عمق و تمامیت ملکوت]

امام علی علیه السلام می فرمایند:
- صاحبان اندیشه هاى توانا در ملکوت او حیرانند و تفسیرگران در عرصه پهناور علم او سرگردان. بر در پرده سراى غیب او حجابهاست که خردهاى والا در آن آستان راه به جایى نبرند. 
الغارات / ترجمه آیتى، ص: 60

-امام صادق (ع) نیز فرموده است: اى پسر آدم، اگر پرنده اى دل تو را بخورد سیر نگردد و اگر سر سوزنى بر دیده ات نهند آن را بپوشاند و کور کند و تو میخواهى با این دو ملکوت و باطن آسمانها و زمین را بدانى، اگر راست میگوئى همین خورشید یک آفریده خدا است، اگر میتوانى که چشم خود را بدان بدوزى وخوب آن را نگاه کنى پس چنان است که تو میگوئى..
أصول الکافی / ترجمه کمرهاى، ج1، ص: 275

همچنین در روایتی از امام علی علیه السلام اذعان شده است که یادگیری ملکوت تماما به اذن خداست اگر چه گاهی مستقیما و گاهی با واسطه به انسان عطا می شود:
-پس کسى که خدا را دوست داشت خداوند متعال همه چیز از امور ملک و ملکوت را به او اعطا فرماید.
مصباح الشریعة / ترجمه مصطفوى، متن، ص: 439

[ارائه ملکوت به پیامبر ص در شب معراج]

- ثابت بن دینار گوید از امام چهارم پرسیدم از خداى جل جلاله که آیا مکان دارد؟ فرمود خدا از آن برتر است، گفتم پس چرا پیغمبرش را به آسمان برد؟ فرمود تا ملکوت آسمان و آنچه از عجایب و بدایع آفرینش وى در آنست بوى بنماید گفتم گفتار خداى عز و جل (سوره النجم) که نزدیک شد و آویخت تا باندازه دو سر گمان بود یا نزدیکتر چه معنى دارد؟ فرمود مقصود از آن رسول خدا (ص) است که نزدیک پرده هاى نور شد و ملکوت آسمانها را دید و سپس آویخت در زیر پاى خود ملکوت زمین را نگریست تا بنظر آورد که باندازه فاصله دو سر کمان بزمین نزدیک شده 
ابن بابویه، محمد بن على، الأمالی (للصدوق) / ترجمه کمرهاى - تهران، چاپ: ششم، 1376ش

[ارائه ملکوت به پیامبر اکرم ص و اهل بیت علیهم السلام]

-ابو بصیر از امام صادق- علیه السّلام- پرسید: آیا محمّد- صلّى اللَّه علیه و آله- مانند ابراهیم، ملکوت آسمانها و زمین را دید؟ فرمود: آرى، و همین طور ولىّ شما و ائمه بعد از او نیز مىبینند.بحار: 17/ 146، حدیث 39.

-امام باقر- علیه السّلام- در باره آیه یاد شده مىفرماید: هفت آسمان براى ابراهیم شکافته شد تا آن حضرت آسمان هفتم و موجودات آن را و زمینهاى هفتگانه را با موجودات درون آن ببیند. براى محمّد- صلّى اللَّه علیه و آله- نیز چنین شد. و من مىدانم ولىّ شما و ائمه بعد از او نیز چنین چیزهایى را مىبینند.بحار: 26/ 116، حدیث 20. تفسیر عیاشى: 1/ 363، حدیث 34

-بریده أسلمى مىگوید: نزد رسول خدا- صلّى اللَّه علیه و آله- و على- علیه السّلام- نشسته بودم. حضرت فرمود: اى على! آیا با من هفت وادى ... را ندیدى؟- و سه تا از آن وادى را ذکر کرد- و موطن چهارم، در شب جمعه بود که ملکوت آسمانها و زمین را دیدى و به سوى من بالا آمدى تا درون آن را بنگرى، آنگاه آن موطن شکافته شد و من خداى تعالى را فرا خواندم و تو با من بودى و هر چه من دیدم تو نیز دیدی/بحار: 39/ 158، حدیث 1. تفسیر على ابن ابراهیم: ص 652

[ارائه ملکوت به انبیاء و اولیای خداوند]

- امام علی علیه السلام در جواب جاثلیق که از ماهیت حاملان عرش که در قرآن به آن اشاره شده پرسید پاسخ داد: کسانى که عرش را بر میدارند، علمایى هستند که خدا علم خویش را بر ایشان بار فرموده و ایشان را حاملان آن نموده، و بیرون نیست از این چهار چیز: (که عرش و کرسى و آسمانها و زمین است، یا چهار نور) چیزى که خدا آن را در ملکوت خویش آفریده، و همین ملکوتى است که خدا آن را به برگزیدگان خویش عطا نموده، و به خلیل خود ابراهیم همین را عطا نمود، پس فرمود که: «وَ کَذلِکَ نُرِی إِبْراهِیمَ مَلَکُوتَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لِیَکُونَ مِنَ الْمُوقِنِینَ» ، یعنى: «و همچنان که ابراهیم علیه السلام را بینا کردیم بر گمراهى قوم او، همچنین نمودیم ابراهیم را ربوبیت و پادشاهى و عجائب و بدائع آسمانها و زمین از ذروه عرش تا تحت الثرى. (یعنى همه را بر او منکشف ساختیم، تا به واسطه آنها استدلال کند بر قدرت کامله ما) و تا از صاحبات یقین باشد» (در وحدانیت ما. و یا تقدیر آن است که: تا آنکه از صاحبان یقین باشد، چنین کردیم). تحفة الأولیاء (ترجمه أصول کافى)، ج1، ص: 413

-صفار در بصائر بچند طریق از امام صادق و امام باقر (ع) در تفسیر آیه «وکذلک نری ابراهیم ملکوت السماوات و الارض» چنین نقل کرده است:
فرمودند: براى ابراهیم هفت آسمان برکنار شد تا ببالاى عرش نگریست و زمین برکنار شد تا آنچه در هوا بود دید و براى محمد (ص) هم چنین شد و من مىدانم که براى صاحب الامر شماها و امامان پس از وى هم چنین مىشود و روایت کرده بسند خود از جابر از امام باقر (ع) که از او پرسیدم از قول خدا وَ کَذلِکَ نُرِی إِبْراهِیمَ .
گوید من سر به زیر بودم و به زمین نگاه میکردم امام دست ببالا بر آورد و بمن فرمود سر خود را بلند کن من سر برداشتم و بسقف نگاه کردم که از هم شکافته بود تا دیدهایم بیک تابش نورى افتاد که چشمم را خیره کرد.
گوید سپس بمن فرمود: ابراهیم ملکوت آسمان و زمین را چنین دید تا آخر آنچه را که ما در کتاب بزرگ خود (بحار الانوار) نقل کردیم و این دور نیست زیرا ممکنست خداوند موانع رؤیت را در این حالت از میان بردارد. 
کلینى، محمد بن یعقوب، الروضة من الکافی یا گلستان آل محمّد / ترجمه کمرهاى - تهران، چاپ: اول، 1382ق

-رسول گرامى اسلام فرمود: اى ابو جهل آیا قصّه ابراهیم؛ هنگامى که به مقام ملکوت بالا رفت را در این آیه شنیدهاى که: «و بدینسان ابراهیم را ملکوت آسمانها و زمین مى- نمودیم [تا گمراهى قوم و یگانگى خدایش را دریابد] و تا از أهل یقین باشد- انعام: 75»؟،خداوند چون او را به آسمان بالا برد قدرت بینایى و دیدش را قوى گردانید، تا آنجا که ابراهیم بر زمین و بر اعمال ظاهر و پنهان مردم مطّلع گردید. 
الإحتجاج / ترجمه جعفرى، ج1، ص: 60

برخی روایات هم وجود دارد که در آنها، ملکوت بر جایگاه های بهشتی نظیر فردوس و یا مقامات آسمانی و معنوی دلالت دارد که بدلیل ازدحام از ذکر آنها صرف نظر میکنیم...

با ملکوتیسم همراه باشید.